Agrarisch erfgoed Scherpenzeel

Van archiefkast naar beleving

Henk van Woudenberg voelt zich één met het landschap van Scherpenzeel en omstreken. Zijn wortels liggen letterlijk op de zandgrond: op een boerderij in het buitengebied, vlak bij de grens met Woudenberg. Wat ooit begon met nieuwsgierigheid naar zijn eigen familiegeschiedenis, groeide uit tot een levenswerk waarin hij het agrarisch erfgoed van Scherpenzeel documenteert, beschrijft én tot leven brengt.

“Ik duik graag in een archief van de kerk, gemeente of provincie. Daar ligt zóveel verborgen: vergeten boerderijen, oude pachtovereenkomsten, zelfs criminele dossiers uit de tijd van de schout en schepenen.”

Van weiland tot verhaal

Inmiddels werkt Henk al ruim tien jaar aan een project waarin hij samen met Wim van der Berg elk jaar twee historische boerderijen beschrijft. Boerderij voor boerderij, weiland voor weiland, legt hij verbanden tussen families, landschapsontwikkeling en de sociale structuur van het buitengebied. “De boerenerven en het landschap van Scherpenzeel zijn gevormd door generaties boerenfamilies. Van rijke eigen boeren tot pachtboeren die afhankelijk waren van de landheer. Elk stuk grond heeft een verhaal.”

Hij vertelt over Landgoed Scherpenzeel, dat ooit veel boerderijen bezat – niet alleen in Scherpenzeel zelf, maar zelfs tot in Leersum. “Je ziet op oude kaarten hoe het bezit groeide, hoe het landschap zich ontwikkelde. Dat fascineert mij. Je kunt het letterlijk plaatsen: een sloot, een heg, een veld – alles krijgt betekenis.”

Een vergeten moord

Soms stuit Henk op verhalen die je in geen enkel geschiedenisboek terugvindt. Zoals de moord bij de Achterstraat, vlak langs de grens met Woudenberg. “Een ruzie liep uit de hand. Het slachtoffer viel net op Scherpenzeels grondgebied, maar werd naar Woudenberg gebracht. De schout van Scherpenzeel wilde de zaak onderzoeken. Daarom moest het lichaam weer worden opgehaald en precies op de juiste plek gelegd worden – zo scherp was die grens toen.”

Waarom deze verhalen nú van belang zijn

Juist in deze tijd van verstedelijking en natuurbeleid is het volgens Henk belangrijk dat we de verhalen van het platteland blijven vertellen. “Er wordt veel over boeren gepraat, maar weinig mét boeren. En dat terwijl zij het landschap hebben gevormd, onderhouden en doorgegeven. Er is geen betere natuurbeheerder dan de boer.”

Zijn liefde voor het buitengebied is niet alleen nostalgisch. Samen met anderen organiseerde hij toneelvoorstellingen in een tent op het weiland, om mensen bewust te maken van de waarde van boerenleven en -erfgoed. “We moeten het sámen doen. Alleen samen houden we die verhalen levend.”

Van archiefkast naar beleving

Het liefst brengt Henk geschiedenis tot leven. Hij noemt de schietbaan op het Landgoed Scherpenzeel als voorbeeld. “Die plek is uniek. Al meer dan honderd jaar oud, niet meer in gebruik, maar nog altijd te bezoeken. Met een informatiebord erbij kun je echt ervaren hoe het vroeger was. Dat is zó waardevol. Veel erfgoed bestaat alleen nog op papier. Hier kun je erdoorheen lopen, het ruiken, het zien. Al je zintuigen activeren.”

Ook de wandeltocht van Vereniging Oud Scherpenzeel, een initiatief waar Henk aan meewerkte, verbindt het verleden met het heden. Met een smartphone in de hand wandel je langs historische plekken. De wandeling start op Plein 1940, dan het Hoge Huys, de Grote Kerk, het oorlogsmonument, De Witte Holevoet en Het Koepeltje. “Toeristen, maar ook inwoners ontdekken zo de verhalen die onze identiteit vormen.”

Van generatie op generatie

Vraag je Henk naar zijn favoriete plek of verhaal, dan blijft hij even stil. “Dat is moeilijk kiezen. De geschiedenis van het dorp en het platteland zit overal: je ziet het in de gebouwen, je hoort het in de namen, je voelt het in de verhalen.”